Οικία Κλεάνθη-Σάουμπερτ: Το πρώτο Πανεπιστήμιο της Ελλάδας

Περπατώντας κανείς στα στενά της Πλακάς, συναντά ένα από τα πιο ιστορικά κτίρια της Αθήνας, την οικία Κλεάνθη-Σάουμπερτ. Πρόκειται για μία οικία με αξιοσημείωτη τοποθεσία και αρχιτεκτονική. 

Κτισμένη στους πρόποδες της Ακρόπολης και έχοντας υιοθετήσει τον αθηναϊκό ρυθμό της εποχής με ρομαντικά στοιχεία ελκύει κάθε επισκέπτη στο πέρασμά της.

 Το επιβλητικό αυτό κτίριο, το οποίο επισκευάστηκε και επεκτάθηκε από τους Σταμάτη Κλεάνθη και Εδουάρδο Σάουμπερτ, αποτέλεσε το πρώτο Πανεπιστήμιο του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, γεγονός που το καθιστά πολύ γνωστό. 

Η οδός Θόλου 5 ταυτίστηκε με το Παληό ή Οθώνειο Πανεπιστήμιο όπως ονομαζόταν, το οποίο διετέλεσε την ιδιότητά του από το 1837 μέχρι το 1842.

 

Το κτίριο ωστόσο διαθέτει ιστορία που ανάγεται πολύ πριν τον 18ο αιώνα, αποτελώντας ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα κτήρια της προ-οθωμανικής περιόδου. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο ιστορίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ιστορία του κτιρίου

Το 1828, ο Ιωάννης Καποδίστριας όντας κυβερνήτης της Ελλάδος κάλεσε τους αρχιτέκτονες Σταμάτη Κλεάνθη και Εδουάρδο Σάουμπερτ για την ανέγερση νέων κτηρίων. 

Οι δύο πολεοδόμοι φθάνοντας στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1831 αγοράζουν ένα μεγάλο οικόπεδο στο “Ριζόκαστρο”, που ανήκε μέχρι τότε στην Τουρκάλα Σαντέ Χανούμ. 

Προχώρησαν στην επισκευή και επέκτασή του και το χρησιμοποίησαν ως κατοικία και γραφείο τους. Εκεί σύνταξαν το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο Αθηνών και φιλοξένησαν σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής όπως Λούντβιχ Ρος, καθηγητής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον Δανό αρχιτέκτονα Χριστιάνο Χάνσεν και άλλους. 

Το 1835, ο Σταμάτης Κλεάνθης αγοράζει το μερίδιο του Σάουμπερτ και η οικία στην συνέχεια επιλέχθηκε για να στεγάσει το πρώτο γυμνάσιο της Αθήνας, το πρώην κεντρικό σχολείο της Αίγινας. Αργότερα, το 1837 το κτίριο άρχισε να λειτουργεί ως πανεπιστήμιο. Το πρώτο αυτό πανεπιστήμιο ονομάστηκε Οθώνειο προς τιμήν του τότε βασιλιά της Ελλάδος Όθωνα.

Οι πρώτες τέσσερις σχολές που διέθετε ήταν η Φιλοσοφική στην οποία ανήκαν και οι θετικές επιστήμες, η Ιατρική, η Νομική και η Θεολογία. Βέβαια, τα βιβλία και οι υποδομές που είχαν τότε διαφέρουν πολύ από την σημερινή εποχή, ωστόσο είναι άξια θαυμασμού. 

Την πρώτη χρονιά δίδαξαν 26 καθηγητές, έξι Βαυαροί και 20 Έλληνες. Οι πρώτοι φοιτητές της σχολής ήταν 52 ενώ οι πρώτοι ακροατές 75 μεταξύ των οποίων ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Στις γυναίκες επιτράπηκε να εισαχθούν στο πανεπιστήμιο προς το τέλος του 19ου αιώνα. 

Ξεχωριστή γυναικεία μορφή αποτέλεσε η Ιωάννα Στεφανόπολι, η πρώτη φοιτήρια φιλοσοφικής σχολής το 1890. Το 1904, συστάθηκε η σχολή Θετικών Επιστημών που έως τότε ανήκαν στην Φιλοσοφική Σχολή.

Ωστόσο, την εποχή εκείνη ήταν γνωστό ότι το κτίριο αυτό παρά όλη την σπουδαιότητά του αδυνατούσε να τελέσει χρέη πανεπιστημίου. Έτσι υπήρχε η επιθυμία να συλλεχθούν χρήματα για την ανέγερση ενός νέου κτηρίου που θα λειτουργούσε ως πανεπιστήμιο. 

Ο πρώτος πρύτανης Κωνσταντίνος Σχοινάς και ο μετέπειτα Γ. Ράλλης προχώρησαν με διάφορους τρόπους στην ιδέα αυτήν και συγκεντρώθηκαν τα χρήματα από εύπορους Έλληνες εμπόρους, κληρικούς και λόγιους. Έτσι, τέθηκαν τα θεμέλια για την ανοικοδόμηση ενός νέου κτηρίου με αρχιτέκτονα τον Χριστιάνο Χάνσεν. 

Το 1941 το πανεπιστήμιο μεταφέρθηκε από την Πλάκα στο μέρος όπου στεγάζεται σήμερα το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το όνομα του οποίου συστάθηκε το 1911.

Το 1861, ο Σταμάτης Κλεάνθης πούλησε το σπίτι σε ιδιώτη ενώ μέχρι το 1862 το κτίριο άλλαξε ιδιοκτήτες και χρήσεις.Στην συνέχεια φιλοξενήθηκαν εκεί οικογένειες προσφύγων τόσο από την Κρήτη το 1868 όσο και από την Μ. Ασία το 1912-13. 

Επιπρόσθετα, την δεκαετία του 1860 το ισόγειο του κτιρίου λειτούργησε ως ταβέρνα με πελάτες πολλούς διανοούμενους, καλλιτέχνες και φοιτητές της εποχής. 

Το 1946 το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο ενώ από το 1967 πέρασε στην κυριότητα του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Την περίοδο 1975-1985 πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου οι οποίες βασίστηκαν σε μελέτη του ακαδημαϊκού αρχιτέκτονα καθηγητή Σόλωνα Κυδωνιάτη. 

Το 1985, με αφορμή την διακήρυξη της Αθήνας σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, στο κτίριο έλαβε μέρος έκθεση με τίτλο Βυζάντιο και Ευρώπη. Το 1987 εγκαινιάστηκε το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Σταμάτης Κλεάνθης

Ο Σταμάτιος Κλεάνθης γεννήθηκε στο Βελβενδό της Μακεδονίας το 1802 και υπήρξε αρχιτέκτονας, πολεοδόμος και επιχειρηματίας. 

Το 1821 εντάσσεται στον Ιερό Λόχο με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και πολεμά στο Δραγατσάνι ενάντια στους Τούρκους. Ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε και μεταφέρθηκε στην Πόλη με σκοπό να τον θανατώσουν αλλά δραπέτευσε και κατευθύνθηκε στην Βιέννη και έπειτα στην Λειψία. 

Εκεί σπούδασε στο τμήμα αρχιτεκτονικής στη σχολή της Λειψίας, ενώ στην συνέχεια την εγκατέλειψε και φοίτησε στην αρχιτεκτονική σχολή της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Βερολίνου. 

Εκεί αποφάσισε να μετονομαστεί από Σταμάτης Σταματίου σε Σταμάτης Κλεάνθης καθώς έτσι συνήθιζαν να τον φωνάζουν οι Γερμανοί φίλοι και καθηγητές του. Πήρε το πτυχίο με άριστα από τον ίδιο τον βασιλιά της Πρωσίας.

Το 1828 φτάνει στην Ελλάδα με τον φίλο και συμφοιτητή του Σάουμπερτ και συνεργάζονται για την ανοικοδόμηση και ανασυγκρότηση της Ελλάδας αμισθί. 

Οι “αρχιτέκτονες της Κυβέρνησης” σχεδιάζουν δημόσια κτίρια και πολεοδομικά σχέδια ενώ αναλαμβάνουν να διδάξουν την αρχιτεκτονική στους ενδιαφερόμενους μαθητές του Ορφανοτροφείου της Αίγινας. 

Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια οι δύο φίλοι εγκαθίστανται στην Αθήνα. Ο Κλεάνθης έχοντας πλέον την οικονομική άνεση αγοράζει εκτάσεις γης.Απόκτησε λατομεία στην Πάρο, στα οποία όμως τραυματίστηκε σοβαρά με αποτέλεσμα να μεταφερθεί στην Αθήνα, όπου όμως υπέκυψε το 1862.

Κάποια από τα σπουδαία έργα του Κλεάνθη είναι η οικοδόμηση του ορφανοτροφείου της Αίγινας αλλά και νέων σχολείων σε όλη την Ελλάδα, η οικία Κλεάνθους-Σάουμπερτ, το “Μέγαρο του Αμβροσίου Ράλλη” στην πλατεία Κλαυθμώνος, το “Μέγαρο του Δάρρα” στην οδό Πανεπιστημίου, τα “Παλάτια της Δούκισσας Πλακεντίας και τα ανάκτορα Ροδοδάφνης στην Πεντέλη, ενώ ανέλαβε μαζί με τον Σάουμπερτ το πολεοδομικό σχέδιο της Νέας Αθήνας.

                      https://www.archaiologia.gr/