Τον Μάιο του 2018 συμπληρώνονται 70 χρόνια διενέργειας ειρηνευτικών επιχειρήσεων από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.
Το Κέντρο Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων του ΟΗΕ είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία και δράση των ειρηνευτικών δυνάμεων, οι οποίες έχουν ως στόχο την εγκαθίδρυση, παγίωση ή/και επιβολή της ειρήνης σε χώρες που βγαίνουν από εμπόλεμη κατάσταση.
Στο παρόν άρθρο θα επιχειρηθεί ανάλυση του μείζονος ζητήματος που ανέκυψε τα τελευταία έτη, και αφορά στη σεξουαλική εκμετάλλευση ευπαθών κοινωνικών ομάδων από τους άνδρες των ειρηνευτικών δυνάμεων, με ιδιαίτερη έμφαση στην περίπτωση της Αϊτής.
Θα αναλυθούν οι αναφορές στα συγκεκριμένα περιστατικά, καθώς και η πορεία των εν λόγω ισχυρισμών στον “δρόμο της δικαιοσύνης”.
Τί Είναι Η Ειρηνευτική Δύναμη;
Ως ειρηνευτική δύναμη ορίζεται “το ανθρώπινο δυναμικό που επιφορτίζεται να επιβλέπει και να παρατηρεί τις ειρηνευτικές διαδικασίες σε διάφορες περιοχές, μεταξύ δύο ή περισσότερων πρώην αντιμαχόμενων μερών” (Unric.org, 2017).
Συντίθενται από εθελοντική συμμετοχή των κρατών-μελών του ΟΗΕ, και φέρουν εις πέρας τις λεγόμενες “Ειρηνευτικές Αποστολές”, οι οποίες διενεργούνται πάντα υπό την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Σήμερα, η ειρηνευτική δύναμη των Ηνωμένων Εθνών -ή αλλιώς “Κυανόκρανοι”, όπως αναφέρονται λόγω του χαρακτηριστικού μπλε κράνους που φέρουν στις αποστολές- αποτελείται από περίπου 124.000 άτομα, εκ των οποίων οι 101.000 είναι ένστολοι (στρατιώτες, αστυνομικοί κ.α.), περίπου 20.000 πολίτες (ντόπιοι και διεθνείς) και 2.500 εθελοντές (UN Peacekeeping Fact Sheet, 2017).
Η διατήρηση της ειρήνης από τον ΟΗΕ -και κατ’ επέκταση ο τρόπος λειτουργίας και οργάνωσης των ειρηνευτικών δυνάμεών του, στηρίζεται σε 3 βασικούς πυλώνες:
1. Συναίνεση των Μερών
2. Αμεροληψία
3. Μη χρήση βίας, εκτός από περιπτώσεις αυτοάμυνας και υπεράσπισης εντολής
Από το 1948 έχουν τεθεί εις πέρας 71 ειρηνευτικές αποστολές και, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, υπάρχουν 15 ενεργές επιχειρήσεις σε 4 ηπείρους.
Θεωρούνται ιδιαίτερα αξιόλογη πρακτική, καθώς η επιτυχής ολοκλήρωση παλαιότερων αποστολών υπολογίζεται ότι έχει οδηγήσει πολλά κράτη σε διενέργεια νόμιμων εκλογικών αναμετρήσεων, και έχει συμβάλλει στην διατήρηση της διεθνούς ειρήνης.
Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγε το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, “η διεθνής στρατιωτική παρέμβαση που προβλέπεται από το Κεφάλαιο VII του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, αποτελεί το πιο αποδοτικό μέσο πρόληψης της επανάληψης των συγκρούσεων σε πρώην εμπόλεμες χώρες” (UN Peacekeeping Fact Sheet, 2017).
Οι Ισχυρισμοί Περί Σεξουαλικών Επιθέσεων Και Η Περίπτωση Της Αϊτής
Τον Μάρτιο του 2017 δημοσιεύτηκε ανακοίνωση/δήλωση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, António Guterres, στην οποία περιέγραφε την θέσπιση νέων αυστηρών μέτρων για την πρόληψη της σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης (Un.org, 2017).
Μόλις έναν μήνα αργότερα, είδε το “φως της δημοσιότητας” μεγάλη έρευνα του Associated Press, βασισμένη τόσο σε εσωτερικές αναφορές/εκθέσεις του ίδιου του ΟΗΕ, όσο και σε μαρτυρίες θυμάτων.
Η εν λόγω έρευνα αποκάλυψε ότι, από το 2004 ως και το 2016, έχουν γίνει 2.000 ισχυρισμοί εναντίον του προσωπικού των ειρηνευτικών δυνάμεων, οι οποίοι αφορούν σε σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση, ενώ παρουσιάστηκαν περισσότεροι από 300 ανάλογοι ισχυρισμοί, που αφορούν σε σεξουαλική κακοποίηση μικρών παιδιών, ηλικίας ακόμη και 12 ετών (Essa, 2017).
Οι προαναφερθέντες ισχυρισμοί έρχονται να προστεθούν σε αντίστοιχες παλαιότερες περιπτώσεις, που αφορούσαν στην παρουσία ειρηνευτικών δυνάμεων σε Βοσνία- Ερζεγοβίνη, Κονγκό, Λιβερία, Αϊτή και διάφορες ακόμη χώρες (Human Rights Watch, 2017).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τις επιμέρους περιπτώσεις παρουσιάζει εκείνη της Αϊτής, για την οποία μπορεί να παρουσιαστεί πληθώρα στοιχείων που σοκάρουν.
Η ειρηνευτική επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών στην Αϊτή (MINUSTAH) ξεκίνησε το 2004, μετά από πραξικόπημα εναντίον του τότε εκλεγμένου προέδρου, με κύρια δύναμή της τον βραζιλιάνικο στρατό.
Ήρθε για πρώτη φορά στο προσκήνιο όταν το 2010 κατηγορήθηκε ότι το προσωπικό της ήταν η αιτία εμφάνισης επιδημίας χολέρας, με πάνω από 9.500 νεκρούς (Gladstone, 2017).
Παρότι για χρόνια τα στελέχη του ΟΗΕ αρνούνταν οποιαδήποτε εμπλοκή, το 2016 ο πρώην Γενικός Γραμματέας, Ban Ki Moon, εξέφρασε την συμπαράστασή του στους κατοίκους της περιοχής, και ανακοίνωσε την δημιουργία μια μορφής εθελοντικής συγκέντρωσης κονδυλίων για την καταπολέμηση της χολέρας.
Μέχρι και σήμερα, η ανταπόκριση των κρατών μελών για τη συγκέντρωση του στοχοθετημένου ποσού (400 εκατ. Ευρώ) είναι αποκαρδιωτική (Gladstone, 2017).
Ένα σημαντικό ζήτημα που ανέκυψε στην Αϊτή, αποτελεί η λεγόμενη “συναλλακτική επαφή“, όπου μέλη των ειρηνευτικών δυνάμεων συνευρίσκονταν ερωτικά με γυναίκες, παρέχοντας ως αντάλλαγμα βασικά είδη καθημερινής διαβίωσης – όπως φαγητό, ρούχα και νερό (AP News, 2017).
Εμβαθύνοντας, ακόμη πιο αποκρουστικές αποδεικνύονται οι καταγγελίες σχετικά με 134 “Κυανόκρανους” από τη Σρι Λάνκα, οι οποίοι εμπορεύθηκαν σεξουαλικά τουλάχιστον 9 παιδιά, από το 2004 ως και το 2007 – πληροφορία που αποκαλύφθηκε από εσωτερικό έγγραφο του ΟΗΕ (AP News, 2017).
Με την κυκλοφορία του εγγράφου, 114 από αυτούς αποπέμφθηκαν από την επιχείρηση, αλλά κανείς δεν καταδικάστηκε.
Το 2011, ένα νεαρό αγόρι δήλωσε ότι έπεσε θύμα ομαδικού βιασμού από Ουρουγουανούς “Κυανόκρανους”, οι οποίοι μάλιστα κατέγραψαν όλη την διαδικασία με κινητό τηλέφωνο (Dodds, 2017).
Τα φαινόμενα δεν φαίνεται να σταματούν ούτε σε αυτό το σημείο, καθώς ένα κορίτσι -γνωστό με το προσωνύμιο “V01” (Victim Number One)- ανέφερε σε ερευνητές των Ηνωμένων Εθνών ότι από τα 12 ως τα 15 της χρόνια είχε σεξουαλική επαφή με περίπου 50 άντρες των ειρηνευτικών δυνάμεων, ένας εκ των οποίων της συστήθηκε ως “Διοικητής”, και της έδωσε 75 λεπτά του ευρώ ως αμοιβή. Η χαρακτηριστική της δήλωση ήταν: “δεν είχα καν στήθος” (Dodds, 2017).
Η ειρηνευτική επιχείρηση στην Αϊτή χαρακτηρίστηκε από σωρεία εγκληματικών ενεργειών Πηγή: Aljazeera America
Το λεγόμενο “σεξ επιβίωσης” (“survival sex”) αποτέλεσε συχνή πρακτική στην Αϊτή. Κύριος λόγος θεωρείται η κατάσταση ακραίας φτώχειας στην χώρα, καθώς αποτελεί το φτωχότερο έθνος του ημισφαιρίου (Washington Post, 2017).
Η συγκεκριμένη κατάσταση κλιμακώθηκε επικίνδυνα τα τελευταία έτη, λόγω των φυσικών καταστροφών στην περιοχή, με κυριότερες τον φονικό σεισμό του 2010 (αναφέρθηκαν 36.000-136.000 θύματα), και το πέρασμα του τυφώνα “Matthew” τον Οκτώβριο του 2016.
Λαμβάνοντας υπόψιν την κατάσταση, καθίσταται σαφές ότι η απώλεια στοιχειωδών αγαθών επιβίωσης οδήγησε μεγάλο πλήθος κατοίκων στην σεξουαλική τους εκμετάλλευση (Washington Post, 2017).
Τον Απρίλιο του 2017, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε να τερματίσει την ειρηνευτική επιχείρηση στην Αϊτή, αντικαθιστώντας τους υπάρχοντες στρατιώτες με έναν μικρό αριθμό αστυνομικών.
Ωστόσο, ο εν λόγω τερματισμός της επιχείρησης δεν φαίνεται να συνδέεται με τους ισχυρισμούς περί σεξουαλικών εγκλημάτων από τις ειρηνευτικές δυνάμεις της περιοχής (Sengupta, 2017).
Απονομή Δικαιοσύνης Και Ατιμωρησία
Οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ, προς αποφυγή ψευδών κατηγοριών, καλύπτονται από ασυλία, με σκοπό να δικάζονται στις χώρες καταγωγής τους.
Στο πέρασμα των ετών αποδείχθηκε ότι, σε πολλές περιπτώσεις οι «Κυανόκρανοι» έχουν κάνει κατάχρηση της ασυλίας, διαπράττοντας έτσι σωρεία εγκλημάτων, ειδικά κατά των γυναικών και ανηλίκων (Essa, 2017).
Το 2003 ο τότε Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Kofi Annan, ανέπτυξε μια πολιτική “μηδενικής ανοχής” προς τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση, αναφέροντας στην επιστολή του προς το Συμβούλιο Ασφαλείας ότι:
“Δεν μπορούμε να ανεχθούμε ούτε μία περίπτωση ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ που θα θίγει τους πιο ευάλωτους από εμάς” (Refugees, 2017).
Προσπάθησε, επίσης, να δημιουργήσει έναν νέο ειδικό μηχανισμό για τον έλεγχο, την καταγραφή και αναφορά τέτοιων περιστατικών, ωστόσο δεν σταμάτησαν να υφίστανται (Essa, 2017).
Σύμφωνα με αναφορά του Paul Higate, η πλειονότητα των κατηγορούμενων “Κυανόκρανων” απλά τερματίστηκε από την αποστολή της, ή εγκαταστάθηκε σε άλλη επιχείρηση.
Ακόμη λιγότερες περιπτώσεις έφτασαν σε σημείο άσκησης δίωξης από τα κράτη μέλη, και ελάχιστες κατέληξαν σε δικαστικές αίθουσες, συχνότατα με μειωμένο κατηγορητήριο (AP News, 2017).
Σε πολλές περιπτώσεις έχει αναφερθεί καθυστέρηση στη διεξαγωγή έρευνας σε κατηγορίες σεξουαλικής εκμετάλλευσης, δημιουργώντας κλίμα αμφισβήτησης προς την διάθεση των Ηνωμένων Εθνών για αντιμετώπιση του προβλήματος (Essa, 2017).
Μολαταύτα, η αναπληρωτής αρχηγός δημόσιων υποθέσεων στα τμήματα του ΟΗΕ για τη διατήρηση της ειρήνης και τη στήριξη πεδίου (Deputy Chief, Public Affairs Section, Departments of Peacekeeping and Field Support), Ismini Palla, αναφέρει, ότι:
“Ο ΟΗΕ ειδοποιεί το ενδιαφερόμενο κράτος σε λίγες μόλις μέρες από την παραλαβή του ισχυρισμού, και παραθέτει τις πληροφορίες στον ιστότοπο συμπεριφοράς και πειθαρχίας“.
Επιπρόσθετα, αναφέρει πως:
“Το 2012, ο μέσος χρόνος διορισμού ενός αξιωματικού έρευνας ήταν δυόμισι μήνες, και το όριο ήταν μόλις οκτώ ημέρες το 2016. Ομοίως, το 2012 μια εθνική έρευνα διαρκούσε 266 ημέρες, όμως το 2015 η διάρκεια είχε μειωθεί σε 185 ημέρες” (Essa, 2017).
Ιδιαίτερα χαρακτηριστική -αλλά όχι μοναδική- περίπτωση σχετικά με την κωλυσιεργία στην απόδοση δικαιοσύνης αποτέλεσε εκείνη της Kathryn Bolkovac, αστυνομικού ερευνητή, η οποία προσελήφθη για να ερευνήσει ισχυρισμούς σεξουαλικής εκμετάλλευσης κατά ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ στην Βοσνία.
Λίγο αργότερα υπέβαλε στους ανωτέρους της αναφορά, η οποία περιέγραφε ένα κύκλωμα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και εμπορίας που περιελάμβανε Ουκρανούς, Γερμανούς, Πακιστανούς και Ρουμάνους αξιωματικούς της αστυνομίας των Ηνωμένων Εθνών, σε συνεργασία με τις τοπικές συμμορίες (www.dw.com, 2017).
Η εν λόγω αναφορά είχε ως αποτέλεσμα την άμεση απομάκρυνσή της από τη ερευνητική διαδικασία και, εν συνεχεία, την απόλυσή της (www.dw.com, 2017).
Αργότερα, η Kathryn Bolkovac συμμετείχε σε μεγάλους αγώνες για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών σε εμπόλεμες ζώνες, και βρέθηκε υποψήφια για το Νόμπελ Ειρήνης (www.dw.com).
Δεκάδες δικηγόροι έχουν αναλάβει την προάσπιση των δικαιωμάτων, καθώς και την αναζήτηση απονομής δικαιοσύνης των θυμάτων σεξουαλικής εκμετάλλευσης, όμως, στις περισσότερες των περιπτώσεων, ακόμη και με την κατάθεση αποδείξεων ή μαρτυριών, τα δικαστήρια δεν εκδικάζουν τις υποθέσεις. (www.dw.com).
Εν Κατακλείδι
Η διενέργεια των ειρηνευτικών επιχειρήσεων των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και η παρουσία των “Κυανόκρανων” όλα αυτά τα έτη, έχει οδηγήσει σε μεγάλες επιτυχίες σχετικά με τη διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης, έχει όμως αναδείξει και μια σειρά προβλημάτων που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης.
Ζητήματα όπως η σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση ευπαθών κοινωνικών ομάδων, και δη παιδιών, οφείλουν να αντιμετωπιστούν από τον ΟΗΕ με χάραξη αυστηρών πολιτικών, τήρηση διαφανών και γρήγορων διαδικασιών έρευνας, και κοινή πολιτική.
Μια κίνηση προς αυτή την κατεύθυνση υπήρξε η σύσταση της Διεθνούς Επιτροπής για την Αντιμετώπιση της Ατιμωρησίας στη Γουατεμάλα (CICIG), το 2006.
Ρόλος της είναι να επιβλέπει, να ελέγχει και να καταγράφει τη διενέργεια εγκληματικών ενεργειών που καταπατούν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα στη χώρα της Γουατεμάλας, και να κινεί τις διαδικασίες προς επίλυση και -μελλοντική- εξάλειψή τους (Un.org, 2017).
Παρόμοιες ενέργειες, σε συνδυασμό με την αμερόληπτη και ταχεία τήρηση των διαδικασιών, μπορούν να οδηγήσουν στην αντιμετώπιση πρακτικών, οι οποίες κάθε άλλο παρά υπηρετούν τον σκοπό μιας ειρηνευτικής επιχείρησης.
Έχει περάσει αρκετός χρόνος (7 μήνες) από τη δημοσίευση αυτού του άρθρου. Παρακαλούμε συνεχίστε στην ανάγνωσή του έχοντας υπόψη την ημερομηνία δημοσίευσης.
Λευτέρης Γκύζης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου