Έπιναν οι αρχαίοι Έλληνες, εκτός από κρασί και μπύρα;

Η μπύρα δεν ήταν άγνωστη στην προϊστορική Ελλάδα, σύμφωνα με νέα έρευνα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. 




Ισχυρές ενδείξεις από μελέτη αρχαιοβοτανικών καταλοίπων δείχνουν ότι οι κάτοικοι της προϊστορικής Ελλάδας εκτός από κρασί, το κυρίαρχο αλκοολούχο ποτό της εποχής, παρασκεύαζαν και μπύρα από την Εποχή του Χαλκού. 

Λίγο μετά τους Αιγύπτιους, οι οποίοι σύμφωνα με τις αρχαιότερες μαρτυρίες γνώριζαν την τέχνη παρασκευής μπύρας από τα μέσα της 4ης χιλιετίας π.Χ., όπως τη γνώριζαν επίσης και οι Σουμέριοι, την 3η χιλιετία π.Χ. 

Είναι, άλλωστε, πιθανόν ότι η μπύρα ταξίδεψε στην Ελλάδα από την Εγγύς Ανατολή.

Τα ευρήματα που καταδεικνύουν την ύπαρξη προϊστορικής μπύρας στην Ελλάδα χρονολογούνται στα τέλη της 3ης - αρχές 2ης χιλιετίας π.Χ. 

Πρόκειται για αρχαιοβοτανικά κατάλοιπα φυτρωμένων σπόρων δημητριακών και θραύσματα αλεσμένων σπόρων δημητριακών μαζί με μικρές μάζες, τα οποία ερμηνεύονται ως κατάλοιπα ζυθοποίησης και βρέθηκαν μέσα σε σπίτια δύο οικισμών της Εποχής του Χαλκού: στο Αρχοντικό, στη Μακεδονία, και στην Άργισσα, στη Θεσσαλία.


Βύνη και αποτύπωση της οικίας στην οποία βρέθηκε. Άργισσα, Θεσσαλία, 2100-1700 π.Χ. (φωτ.: Αρχείο Σ.Μ. Βαλαμώτη).



Ερευνητικό πρόγραμμα
PlantCult: Investigating the Food Cultures of Ancient Europe (ERC):




Πιστοί στο αγαπημένο τους κρασί, οι Έλληνες των ιστορικών χρόνων θεωρούσαν ότι η μπύρα ήταν ποτό ξένων λαών


Η μελέτη των αρχαιοβοτανικών καταλοίπων γίνεται στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος PlantCult (ERC) που υλοποιείται στο ΑΠΘ (από τον Απρίλιο του 2016) και χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πλαίσιο του Horizon 2020, μέσω του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας, Consolidator Grant, Ga 682529. 

Τα νέα δεδομένα παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε άρθρο της κ. Σουλτάνας-Μαρίας Βαλαμώτη, αν. καθηγήτριας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και επικεφαλής του ανωτέρω προγράμματος. 

Με τίτλο «Brewing beer in wine country? First archaeobotanical indications for beer making in Early and Middle Bronze Age Greece», το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Vegetation History and Archaeobotany».

Στο Αρχοντικό, οι σπόροι φυτρωμένων δημητριακών φαίνονται εύθραυστοι και διατηρούνται σε κακή κατάσταση, πιθανότατα λόγω της βυνοποίησης και των συνθηκών απανθράκωσης. 

Στην Άργισσα, όπου εντοπίστηκε μία πλούσια συγκέντρωση φυτρωμένων σπόρων σιταριού, κυρίως, και κριθαριού, οι σπόροι είναι διατηρημένοι σε πολύ καλύτερη κατάσταση. 

Τα κατάλοιπα αυτά θα μπορούσαν να αντιστοιχούν σε προετοιμασία βύνης, όπως έχει προταθεί για παρόμοια ευρήματα από τη Σερβία της Μέσης Εποχής του Χαλκού. 

Οι μάζες και τα θραύσματα δημητριακών από το Αρχοντικό πιθανότατα αντιπροσωπεύουν πιο προχωρημένα στάδια ζυθοποίησης. 

Θα μπορούσαν δηλαδή να προέρχονται από αλεσμένη βύνη πριν ή μετά την ανάμειξη με το νερό, ενώ τα αλεσμένα δημητριακά θα προστίθεντο πριν τη διαδικασία ζύμωσης, ως επιπλέον πηγή αμύλου, αντίστοιχα με τη διαδικασία που ακολουθούσαν στην Εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο.



Αλεσμένα δημητριακά από το Αρχοντικό, οικισμό της Εποχής του Χαλκού στην περιοχή των Γιαννιτσών. Πρόκειται για βύνη αλεσμένη; (φωτ.: © περιοδικό «Vegetation History and Archaeobotany»).

Η παραγωγή και η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών στην προϊστορική εποχή και η σύνδεσή τους με σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις αποτελούν σημαντικό πεδίο αρχαιολογικής και ανθρωπολογικής έρευνας. 

Σε ό,τι αφορά το κρασί, η παραγωγή και η κατανάλωσή του στον χώρο του Αιγαίου κατά την Εποχή του Χαλκού βεβαιώνεται από πλήθος στοιχείων, ενώ υπάρχουν και ενδείξεις για το πιο παλιό κρασί στην Ευρώπη. 

Συγκεκριμένα, η μελέτη αρχαιοβοτανικών δεδομένων και οι χημικές αναλύσεις καταλοίπων κεραμικής από τον νεολιθικό οικισμό Ντικιλί Τας στους Φιλίππους της Καβάλας εντόπισαν εκεί οινοποιητική δραστηριότητα από τη Νεότερη Νεολιθική Εποχή, περί το 4.000 π.Χ.



Βύνη από μονόκοκκο σιτάρι. Άργισσα, Θεσσαλία, 2100-1700 π.Χ. (φωτ.: © περιοδικό «Vegetation History and Archaeobotany»).




"Το πιο παλιό κρασί της Ευρώπης παρασκευάστηκε στον νεολιθικό οικισμό Ντικιλί Τας της Καβάλας, περί το 4000 π.Χ., σύμφωνα με την ανάλυση απανθρακωμένων στέμφυλων που βρέθηκαν εκεί.

Ανάμεσα στα στοιχεία που βεβαιώνουν την οινοποίηση στην προϊστορική Ελλάδα σημαντική θέση κατέχουν οι αναφορές στα αρχαία κείμενα. Τι γίνεται όμως με την μπύρα; 

Γιατί αγνοούν την μπύρα τα αρχαία κείμενα αφού η τέχνη της παρασκευής της ήταν γνωστή σε δύο τουλάχιστον προϊστορικούς οικισμούς; 

Αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα που θα προσπαθήσει να απαντήσει το πρόγραμμα PlantCult (ERC), το οποίο θα διεξαγάγει επίσης μία σειρά πειραμάτων για τη δημιουργία υλικού, με σκοπό να διερευνήσει πώς παραγόταν η προϊστορική εκείνη μπύρα.




Συνέντευξη της κ. Σουλτάνας-Μαρίας Βαλαμώτη, Αν. Καθηγήτριας Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, στο TV100 Thessaloniki



Ένα ποτό σαν την μπύρα που παρασκευαζόταν από σπόρους κριθαριού και σιταριού φαίνεται πως καταναλώνονταν από την την εποχή του Χαλκού όπως τόνισε στα “Πέριξ’’της ΤV100 η αν.καθηγήτρια Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Τάνια Βαλαμώτη. 

Η αρχαιοβοτανολόγος, μελέτησε το υλικό που συνέλεξε από ανασκαφές στο Αρχοντικό Πέλλας και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν ενδείξεις προετοιμασίας παρασκευής ποτού, τύπου μπύρας. 

Οι ερευνητές βρίσκονται τώρα στο στάδιο της ανασύνθεσης αυτής της διαδικασίας, για να δουν ποια ακριβώς ήταν η συνταγή και τι απέδιδε. 

Η κ.Βαλαμώτη τόνισε ακόμη κατάφερε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση από ευρωπαϊκό πρόγραμμα ύψους 2 εκατ.ευρώ για τη μελέτη της διατροφικών συνηθειών των ανθρώπων της προϊστορικής εποχής.









Ελευθερία Τραΐου